डॉ. महेंद्रकुमार भीमराव ढवळे आणि श्री. प्रमोद गिरधर शिरसाठ

डॉ. महेंद्रकुमार भीमराव ढवळे हे अमरावती जिल्ह्यात जन्मलेले आणि सध्या नागपूर येथे कार्यरत असलेले रेशीम तज्ञ असून महाराष्ट्रातील रेशीम उद्योगाच्या उन्नतीसाठी गेली अनेक वर्षे कार्य करीत आहेत. आपल्या कारकिर्दीत त्यांनी शेतकऱ्यांपर्यंत आधुनिक तंत्रज्ञान पोहोचवण्याचे, शाश्वत कृषी पद्धतींचे प्रसार करण्याचे आणि शासनाच्या योजनांचा लाभ थेट तळागाळात पोहोचवण्याचे कार्य सातत्याने केले आहे. त्यांच्या प्रयत्नातून रेशीम उद्योग मनरेगा योजनेशी निगडीत करून ग्रामीण भागातील हजारो शेतकऱ्यांसाठी रोजगार व उत्पन्नाची नवी दारे उघडली. आज महाराष्ट्र राज्यात कोष उत्पादनात उल्लेखनीय वाढ झाली असून यात त्यांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. शेतकरी मेळावे, तांत्रिक कार्यशाळा आणि मार्गदर्शन सत्रांद्वारे त्यांनी रेशीम उद्योगाचा प्रसार करून असंख्य लोकांचे जीवनमान बदलवले आहे. त्यांच्या कार्याची दखल घेऊन त्यांना यापूर्वी अनेक पुरस्कार मिळाले असून, अलीकडेच जर्मनीतील हेसेन आंतरराष्ट्रीय विद्यापीठाकडून मानद डॉक्टरेट पदवी बहाल करण्यात आली आहे.

श्री. प्रमोद गिरधर शिरसाठ हे नाव महाराष्ट्रातील प्रत्येक रेशीम शेतकऱ्यास परिचित आहे. धुळे जिल्ह्यातील एका छोट्या खेड्यातील साध्या कुटुंबातून आलेल्या शिरसाठांनी आपले संपूर्ण आयुष्य रेशीम उद्योगाच्या विकासासाठी वाहून घेतले. १९८९ पासून त्यांच्या प्रवासाला सुरुवात झाली आणि गेल्या तीन दशकांत त्यांनी धुळे, लातूर, जालना, अमरावती, भंडारा आणि पुणे जिल्ह्यात कार्य करत शेकडो शेतकऱ्यांना यशस्वी उद्योजक बनवले. त्यांनी रेशीम कीटक संगोपन, तुती लागवड आणि कोष उत्पादनाबाबत प्रत्यक्ष प्रशिक्षण देऊन शेतकऱ्यांचा विश्वास जिंकला. विशेष म्हणजे भंडारा जिल्ह्यातील आदिवासी भागात त्यांनी टसर रेशीम उत्पादनाची संकल्पना रुजवून त्या भागातील शेतकऱ्यांचे आयुष्य बदलले. ३१ ऑगस्ट २०२३ रोजी सेवानिवृत्त झाल्यानंतरही शेतकऱ्यांशी असलेला त्यांचा लळा कमी झालेला नाही. सध्या ते ग्रामीण विकास मंत्रालयाच्या प्रशिक्षण प्रकल्पांतर्गत रेशीम प्रशिक्षक म्हणून कार्यरत असून नवे उद्योजक घडविण्याचे कार्य ते अखंडपणे करत आहेत.

या दोन्ही लेखकांच्या दशकेभराच्या अनुभवातून निर्माण झालेले पुस्तक “शाश्वत शेती – तंत्र आणि मंत्र : रेशीम उद्योगाचे” हे ग्रामीण शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी मार्गदर्शक आहे. भारतीय कृषिसंस्कृतीच्या मुळाशी असलेली शाश्वततेची संकल्पना आणि आधुनिक विज्ञान यांचा संगम साधून रेशीम उद्योगाला शाश्वत पर्याय म्हणून सजीव चित्रण या पुस्तकात केलेले आहे. साध्या, सोप्या आणि अनुभवाधारित भाषेत लिहिलेले हे पुस्तक शेतकऱ्यांना तुती लागवडीपासून ते धागा निर्मितीपर्यंतची सर्व माहिती देण्यासोबतच बाजारपेठेतील संधी, शासकीय योजनांचा लाभ आणि आर्थिक उन्नतीचा मार्गही दाखवते.

हे पुस्तक शेतकरी, गृहिणी, युवक आणि उद्योजक अशा सर्वांसाठी उपयुक्त आहे. शाश्वत आणि पर्यावरणस्नेही शेतीकडे वाटचाल करत स्वतःचे उत्पन्न वाढवू इच्छिणाऱ्या प्रत्येकासाठी हे पुस्तक एक विश्वासार्ह मार्गदर्शक ठरेल.